ترك نماز و آثار و نتايج آن
ابتدا بايد گفت که تارکان نماز از حيث کميت ترک، عبارتند از:
الف) کساني که به طور مطلق تارک نماز هستند.
ب) گروهي، بعضي اوقات مي خوانند و گاهي نمي خوانند.
بعضي نماز مي خوانند، اما واجبي از واجبات نماز را ترک مي گويند. مانند قرائت يا اذکار واجب نماز و يا اينکه در مکان غصبي نماز مي خوانند.
ترک نماز از روي عمد، موجب کفر است، کفر عبارت است نپذيرفتن و انکار چيزي که عقل و فطرت آدميان، آن را حق مي داند که نتيجه چنين افکاري، ترک ضروريات دين است، از جمله نماز.
عدم آشنايي به فلسفه نماز:
اهميت ندادن به نماز به لحاظ عدم آشنايي به حقيقت آن و احساس نياز نکردن نسبت به آن، خود از عوامل ترک نماز به شمار مي رود.
درمان:
آشنا شدن و آشنا کردن به فلسفه و حقيقت نماز و اين که نماز جزو نياز ماست، جزو زندگي و حيات ماست. فايده و آثار نماز در دنيا و آخرت تجلي مي کند و به واسطه آن آرامش و تعادل رواني پيدا مي شود. نماز درمان افسردگي و اضطراب است.
2- احساس تحجر و عقب ماندگي:
چنين اشخاصي بر اين باورند که مذهب از زندگي جداست و بر اين باورند که دين، قديمي و ارتجاعي است. چنين اشخاصي براي آن که خود را قانع کنند که راهشان صحيح است به مذهبيان و غير مذهبيان توجه مي کنند که مذهبيان از واقعيتهاي زندگي و از لذات زندگي و از علم تا پيشرفت، با زمان بودن، به دور هستند و انسانهايي خشک و بي سواد و عقب افتاده اند و در مقابل اين همه لامذهباني که در دنياي خارج از ما و يا دنياي ما زندگي مي کنند، انسانهايي منطقي، پيشرفته و با سوادنند.
درمان:
فهميدن يا فهماندن اين معنا که دين نه تنها با علم و پيشرفت زندگي کردن مخالف نيست، بلکه چگونگي انسان شدن و پويا شدن را نيز نشان مي دهد و اينکه عبادت براي بهتر زندگي کردن است و بهتر لذت بردن از زندگي، درمان بيماريهاي رواني و به طور کلي براي به تکامل رسيدن انسان است.
تن پروري و تنبلي:
اساساً افراد تنبل و تن پرور، ارداه قوي نسبت به انجام امور معنوي ندارند و در مسير زندگي خود با مشکل رو به رو هستند. اينگونه افراد داراي روح کوچک هستند و همواره در بند خواستهاي تن مي باشند.
درمان:
ترک پرخوابي و پرخوري که باعث کسالت و ضعيف شدن ارداه مي شود و اشتياقي براي عبادت نمي ماند و اينکه براي ترک اين عادت به بد از خداي متعال استعانت بجوييم و از ورزش و نرمش براي رفع کسالت استفاده کنيم و مداومت بر اين کار را فراموش نکنيم و از شهوت راني و بزهکاري دوري کنيم؛ زيرا افراد شهوت ران داري اراده اي ضعيف هستند و از آنجايي که پرستش و عبادت، خواسته و نياز روح آدمي است، لذا آدم شهوت ران به دليل اسير و گرفتار جسم بودن، نمي تواند به خواسته هاي روح پاسخ مثبت دهد.
مسامحه کاري:
يکي از اسباب ترک نماز سهل انگاري است. اين عامل غير از تنبلي و بي حالي نيست؛ زيرا مشاهده مي شود که انسان با اينکه در بهترين وضعيت روحي و جسمي به سر مي برد، وليکن نسبت به امور معنوي مخصوصاً نماز بي توجه است، لذا به راحتي آن را ترک مي کند و احساس نمي کند که عمل مهمي را ترک کرده است.
درمان:
از علل اصلي بي توجهي و سهل انگاري در نماز، اهميت ندادن به عبادت و در حقيقت، مهم جلوه نکردن نماز براي آدمي است. براي رفع سهل انگاري، بايد به نماز اهميت داد و آفات ترک آن را شناخت و دانست که فرياد خدا بر سر سهل انگاران بلند است.
احساس خودنمايي و رياکاري:
بعضي ها با خواندن نماز احساس مي کنند که در زمره ريارکاران قرار گرفته اند و بعضي ها مي گويند: خجالت مي کشيم، چون تا به حال نماز نخوانديم و اگر اکنون بخوانيم، شايد مورد طعن و مسخره پدر و مادر و دوستان قرار بگيريم.
درمان:
براي درمان مي بايست ابتدا ديگران برخوردشان با اينگونه افراد درست باشد و آنها را تشويق به خواندن نماز کنند و به آنها بگويند که فايده نماز به خود آنها برمي گردد و نه به کسي و خود شخص نيز مي تواند به خود کمک کند يعني اينکه اگر با خواندن نماز مورد مسخره قرار گيرد، صاحب عبادت که خداوند است خوشحال مي شود و خوشحالي او کافي است و در اين حالت است که مي توانيم طعن و مسخره ديگران را تحمل کنيم.
احساس بي فايده بودن نماز به علت گناهکار بودن:
در اين حالت، شخص گناهکار با خود مي گويد: حالا که من گناهکارم و بزهکارم پس براي چه نماز بخوانم؟ نماز چه فايده اي به حال من دارد؟ در نتيجه سعي مي کند يا ترک گناه کند يا ترک نماز و از آنجايي که با گناه مأنوس شده است، ترک نماز را مي پذيرد.
درمان:
ارتکاب معصيت، اگرچه حرام و مانع تحصيل حضور قلب است، ولي موجب بطلان نماز نمي گردد و همچنين مشکل گناهکار با ترک نماز حل نمي شود، بلکه گرفتاري او مضاعف مي گردد. بنابراين نبايد انسان به صرف انجام معصيت از خود نااميد شود و ترک نماز کند، بلکه به موازات توجه به معنويات به ترک گناهان بپردازد و به هيچ بهانه اي نماز را ترک نگويد و نيز بداند که هر قدر هم گناهکار باشد، راه برگشت دارد.
باز آي هر آنچه هستي باز آي
گر کافر و گبر و بت پرستي باز آي
اين درگه ما درگه نوميدي نيست
صد بار اگر توبه شکستي باز آي
خانواده:
يکي از عوامل مهم در سازندگي و شکوفايي و يا تخريب شخصيت انسان، خانواده و محيط زندگي است و بيشترين همانندسازي و الگوبرداري را در دوران طفوليت از اهل خانواده، مخصوصاً پدر و مادراست. از دلايل بي توجهي به نماز، نبودن الگوي نمازگزار در منزل و جَو فاسد محيط خانه است.
محيط و اجتماع فاسد:
يکي ديگر از دلايل ترک نماز، قرار گرفتن در محيط نامساعد و فاسد است. در اجتماعي که معنويت و روح نماز حاکم باشد، توجه به معنويات مخصوصاً نماز، بيشتر خواهد بود.
درمان:
بر مسؤولان لازم است که درصدد اصلاح محيط و جامعه برآيند و زمينه هاي فساد را از بين ببرند و به جاي آن، فضا و جو جامعه را از معنويات پر کند.
دوست فاسد:
يکي از عوامل ترک نماز، همنشيني و همراهي با تارک الصلوة است و از امام صادق نقل شده است: دين انسان بستگي به دين دوستش دارد، بنابراين بايد بدانيم که ساختار شخصيتي و معنوي ما با دوستانمان گره خورده است.
درمان:
قطع رابطه با دوست فاسد و تارک الصلوة و در مقابل همنشيني با انسانهاي پاک و نمازگزار و اهل علم بهترين شکل درمان است.
برخوردهاي نامناسب افراد مذهبي:
تأثير رفتارهاي مبلغان مذهبي و به طور کلي متدينان در انسانهاي ديگر حتمي است. مسلماً الگوهاي ديني که جوانان و نوجوانان را دعوت به پاکي، انسانيت، معنويت و عبادت و ... مي کند، بايد اول خودشان عامل به گفته هايشان باشند و اگر خلاف گفته هاي خود عمل کنند، آثار منفي تربيتي بر افراد جامعه خواهد داشت.
درمان:
راه درمان بر الگوهاي مذهبي است که اين واقيعت را بپذيرند که هر نوع رفتار و کردار آنها در معنويات، ايمان و رفتار مردم، تأثير خواهد داشت. ديگر آنکه رهبران ديني بايد در اِعمال روشهاي تربيتي همانند اسوه عالَم اِمکان، حضرت محمد (ص) اعتدال و ميانه روي و ظرفيت افراد را در نظر داشته باشد و از روشهاي مفيدي مانند: استدلال، تشويق، تحسين و استفاده کنند و از استبداد و خشونت بپرهيزند.
آثار نماز
تردیدی نیست كه ایمان داشتن و انجام دستورات الهی، دشواریهایی را در پی دارد كه مؤمن باید آنها را تحمّل كند و پشت سر بگذارد تا به آرمان مقدّس خویش كه همانا سعادت جاوید در مقام قرب الهی است، دست یابد.
از سوی دیگر حركت در صراط مستقیم الهی و اطاعت از اوامر او زندگی دنیوی مؤمن را نیز تنظیم می كند و او از دنیای منظّم به آخرت خرّم و شاد قدم می گذارد.
از این رو، دستورات شریعت مقدّس اسلام همواره با مصلحتی مادی یا معنوی یا هر دو همراه است، گر چه فكر ما از درك آن عاجز باشد.
در این درس به برخی از آثار پر بار نماز كه در دنیا و آخرت تحقق می یابد و در آیات و روایات به آن تصریح شده، می پردازیم.
الف- آثار دنیوی
الف- جلوگیری از گناه و فحشا
جنبه باز دارندگی نماز از فحشا و منكر یكی از آثار ارزشمند این فریضه الهی است؛ نماز از آن جهت كه موجب توجه انسان به خدا می شود و در شبانه روز، حداقل پنج بار تكرار می شود، انسان را از فحشا و منكر باز می دارد؛ زیرا نمازگزار برای نزدیكتر شدن به خداوند تلاش خود را در جهت انجام كارهای نیك و كسب اخلاق حسنه بیشتر می كند. قرآن با توّجه به این اصل مسلّم می فرماید:
«أَقِمِ الصلوه إِنَّ الصلوه تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ» [1]
نماز را بر پا كن كه آدمی را از گناهان و كردار زشت باز می دارد.
چند تن از یاران رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ به حضور آن حضرت رسیدند و درباره یكی از مسلمانان كه همیشه پشت سر پیامبر نماز جماعت می خواند، ولی مرتكب گناهان نیز می شد، گفتگو كردند. حضرت به آنها فرمود: (نگران نباشید) نمازش او را از گناه باز می دارد. طولی نكشید كه آن شخص گناه را ترك كرد و توبه نمود.[2]آن حضرت فرمود:
«كسی كه از نماز اطاعت نكند، نماز واقعی را به جا نیاورده است. اطاعت از نماز این است كه از منكرات و زشتیها دوری كند.»[3]
ب ـ بهداشت تن و روان
نمازگزاران همواره از صفای ظاهری و باطنی خاصّی برخوردارند كه بی نمازان فاقد آنند.
بهداشت تن: برخی از شرایط نماز، موجب بهداشت تن، لباس و به تبع آن بهداشت محیط زندگی می شود. در برخی از سخنان معصومین برای برخی نمازها اثر مستقیم بهداشتی عنوان شده است، بطور مثال، علی ـ علیه السلام ـ می فرماید:
«قیام اللّیل مصحّه للبدن»[4]
برخاستن شب (برای نماز) سبب سلامتی جسم است.
بهداشت روان: یكی از فلسفه های تشریع نماز، «یاد خدا» است چنانكه در قرآن آمده است؛
«أَقِمِ الصلوه لِذِكْرِی»[5]
برای یاد من نماز بگزار.
و یاد خدا، منشأ آرامش دل و امنیت روانی است، همانطور كه در قرآن می خوانیم:
«أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»[6]
هان! به یاد خدا دل ها آرام گیرد.
پس، تأثیر نماز در بهداشت روانی مردم نمازگزار قطعی است و آرامش و امنیّت نسبی بیشتری كه در جوامع اسلامی حكمفرماست. شاهد این تاثیر است. به تعبیر امام خمینی رضوان الله علیه:
« شما پرونده هایی كه در دادگستریها در جاهای دیگر دادگاههاست بروید ببینید، از نماز خوانها ببینید پرونده هست آنجا؟ از بی نماز ها پرونده هست، هر چه پرونده پیدا كنید، پرونده بی نماز ها هست.» [7]
ج ـ استقامت در برابر مشكلات
از دیگر آثاری كه در سایه نماز، نصیب نمازگزار می شود، قدرت و نیروی مقاومت در برابر مشكلات و سختیهاست. به عبارت دیگر، نماز كه رابطه معنوی بین شخص و عالم بالاست، قدرتی در انسان ایجاد می كند كه با وجود آن در مقابل سختیها و مشكلات ، شكست ناپذیر خواهد بود. قرآن می فرماید:
«إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً وَ إِذا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعاً إِلاَّ الْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَلی صَلوتِهِمْ دائِمُونَ» [8]
آدمی حریص خلق شده، وقتی كه شر و بدی به او می رسد، جزع و بی تابی می كند و زمانی كه نعمت و خیر به او می رسد حق مستمندان و فقرا را نمی دهد، مگر نمازگزاران؛ كسانی كه در نمازشان مداومت دارند.
از این رو، قرآن به مؤمنین سفارش می كند:
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ امَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلوهِ»[9]
ای مومنان، از شكیبایی و نماز كمك جویید.
د ـ نورانی شدن چهره
حضرت صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید:
«صلوه اللّیل تبیّض الوجوه»[10]
نماز شب، چهره ها را نورانی می كند.
نیز از پیامبر گرامی اسلام نقل شده است كه فرمود:
«صلوه اللّیل تحسن الوجه و...»[11]
نماز شت چهره را زیبا می سازد.
ه ـ استجابت دعا
از دیگر آثار نماز، قبول شدن دعاها و رفع نیازهاست. نماز چون بین عبد و معبود پیوند برقرار می كند و نشانگر تلاش نمازگزار برای رسیدن به ملكوت اعلا و پیوستن به حق است، چنین تلاشی از نظر كردگار عالم مخفی نمانده، در مقابل، دعاهای او را قبول می كند و خواسته هایش را برآورده می سازد. رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله ـ فرمود:
«من أدّی فریضهً فله عند الله دعوه مستجابه»[12]
هر كس واجبی را انجام دهد، در نزد خدا یك دعای مستجاب دارد.
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود:
«إذا أردت حاجهً، فصلِّ ركعتین وصلِّ علی محمّدٍ و آلِ مُحمَّدٍ و سل تعطه»[13]
هرگاه حاجتی داشتی، دو ركعت نماز بخوان و بر محمد و آل او درود فرست و سپس از خداوند (خواسته خود را) بخواه كه به تو داده می شود.
و ـ تأخیر عذاب دنیوی
از آنجا كه نماز یكی از بهترین عبادات و افضل آنها به شمار می رود و نمازگزار محبوب خداوند است و از جایگاه رفیعی برخوردار می باشد؛ سزاوار است كه خداوند به احترام نماز و نمازگزار، خشم خود را از دیگران بردارد و از خطای آنها درگذرد. حضرت علی ـ علیه السلام ـ فرمود:
«گاهی خدا اراده می كند كه مردمی را به خاطر گناهانشان طوری عذاب كند كه احدی باقی نماند ولی در آن میان نمازگزار پیری را كه با قدم های لرزان به جایگاه نماز می رود و كودكانی را كه در حال تعلیم قرآن هستند می بیند، از عذاب آنها چشم پوشی كرده، آن را به تأخیر می اندازد.»[14]
ب ـ آثار اخروی
الف ـ رحمت و مغفرت الهی
بیشترین آثار عبادات، بویژه نماز در آخرت تجلّی پیدا می كند و نتایج آن در آخرت نسبت به دنیا بسیار بیشتر است. رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله ـ فرمود:
«از آن هنگام كه مؤمنی به نماز می ایستد، تا آنگاه كه نمازش را به پایان می برد، رحمت از بالای سرش تا افق آسمان بر او سایه می افكند و فرشتگان، اطراف او را تا افق آسمان، در بر می گیرند.»[15]
همچنین فرمود:
«لن یلج النّار أحد یصلّی قبل طلوع الشّمس و قبل غروبها»[16]
كسی كه پیش از طلوع و غروب آفتاب نماز گزارد داخل آتش نمی شود.
ب ـ راهیابی به عالم ملكوت
نماز برگ عبوری است در دست نمازگزار كه او را تا اوج كمال و عالم ملكوت می رساند. رسول خدا ـ صلی اللّه علیه و آله ـ فرمود:
«وقتی بنده مؤمن برای نماز به پا می خیزد، درهای بهشت برایش گشوده می شود و پرده های میان او و خدای متعال برداشته می شود و همسران بهشتی به استقبال او می آیند.»[17]
نماز موجب تقرّب انسان های با تقوا به خداوند بزرگ است، چنان كه علی ـ علیه السلام ـ فرمود:
«الصلوه قربان كلّ تقیّ»[18]
نماز نزدیك كننده متقین به خداوند است.
امام صادق ـ علیه السلام ـ دراین باره فرمود:
«ما تقرّب العبد إلی الله تعالی بعد المعرفه شیء أفضل من الصلوه»[19]
پس از خداشناسی و معرفت هیچ عاملی، بهتر از نماز انسان را به خدا نزدیك نمی كند.
رهبر معظّم انقلاب حضرت آیه ا... خامنه ای «دام ظله العالی» در بخشی از پیام خود به سمینار نماز با عنایت به این حدیث شریف فرمودند:
«هیچ وسیله ای محكمتر و دائمی تر از نماز برای ارتباط میان انسان با خدا نیست.»[20]
ج ـ ورود به بهشت
نمازگزاری كه با انجام فرمان الهی به درجه بالایی از معرفت رسیده و به درگاه الهی تقرّب جسته؛ تنها بهشت سزاوار اوست. رسول خدا ـصلی اللّه علیه و آله ـ فرمود:
«من علم أنّ الصّلوه حقّ واجب دخل الجنّه»[21]
كسی كه بداند نماز حقی است كه خدا واجب كرده ، داخل بهشت می شود.
نافله " به معنی " زیاده و اضافه " می گویند . این نمازها مستحبی هستند و خواندن آنها واجب نیست ، اما انجام آنها ، نشانه علاقه به نماز و خدا دوستي است . " نماز شب " ازجمله این نمازهاست .
